Część kontrowersyjnych poprawek do Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych usunięta dzięki presji społecznej - analiza Ordo Iuris

Adobe Stock

· Podczas 77. sesji Światowego Zgromadzenia Zdrowia przyjęto poprawki do Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych, tym samym kończąc definitywnie trwający od ponad dwóch lat proces rewizji tych regulacji.

· Ordo Iuris wskazuje w analizie, że, spośród szeregu istotnych zmian, pozytywnie należy ocenić dodanie przepisów, na mocy których rekomendacje wydawane przez Dyrektora Generalnego Światowej Organizacji Zdrowia w przypadku pandemii powinny uwzględniać potrzebę prawidłowego funkcjonowania międzynarodowego transportu osób i towarów.

· Instytut negatywnie odnosi się natomiast do wprowadzenia nowego stanu alarmowego (czyli stanu zagrożenia pandemicznego), ze względu na zbyt szeroką definicję oraz faktyczne dublowanie postanowień o stanie zagrożenia zdrowia publicznego o znaczeniu międzynarodowym.

· Zastrzeżenia mogą budzić również przepisy aneksów do MPZ, na mocy których państwa–strony zobowiązane są do współpracy w zakresie zwalczania „informacji wprowadzających w błąd” oraz „dezinformacji”.

· Ordo Iuris zauważa ponadto, iż trwające ponad dwa lata prace cechowały się dużym brakiem transparentności, co skutkowało licznymi kontrowersjami, towarzyszącymi działaniom WHO i Grupy Roboczej ds. Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych.

PRZECZYTAJ ANALIZĘ – LINK

Międzynarodowe Przepisy Zdrowotne (International Health Regulations) to akt prawny przyjmowany przez Światowe Zgromadzenie Zdrowia, ustanawiający środki mające zapobiegać rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych. Co do zasady, jest on wiążący dla wszystkich państw członkowskich, z wyjątkiem tych, które w terminie określonym w danym akcie notyfikowały Dyrektorowi Generalnemu WHO sprzeciw lub zastrzeżenia.  Ważnym zadaniem Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych jest również ochrona międzynarodowego handlu i transportu, ponieważ cele tej regulacji powinny być realizowane w sposób, który nie powoduje nadmiernych ingerencji i zakłóceń w tych dwóch niezwykle istotnych gospodarczo obszarach.

Międzynarodowe Przepisy Zdrowotne zostały przyjęte przez Światowe Zgromadzenie Zdrowia w 1969 roku, a ich pierwsza nowelizacja nastąpiła w 2005 roku w reakcji na wybuch epidemii wirusa SARS. Przyjęte w tym roku zmiany stanowią konsekwencję doświadczeń z okresu pandemii COVID-19, kiedy okazało się, że w swej obecnej wersji przepisy nie sprawdziły się jako narzędzie mające na celu zapobieganie i przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych na międzynarodową skalę. Dużym problemem okazały się także skutki społeczne i gospodarcze wynikające z wprowadzonych wówczas restrykcji sanitarnych, które miały negatywny wpływ na handel oraz na transport międzynarodowy.

Efektem poprawek przyjętych na 77. sesji Światowego Zgromadzenia w Genewie jest wdrożenie szeregu istotnych zmian w tekście Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych. Z kilku poprawek wprowadzonych w art. 1 MPZ, zawierającym definicje prawne, istotne znaczenie ma dodanie nowego terminu, mianowicie „stanu zagrożenia pandemicznego”, który jest podkategorią mieszczącą się w ramach „stanu zagrożenia zdrowia publicznego o znaczeniu międzynarodowym” (PHEIC). Wyróżnienie tego stanu ma na celu uruchomienie skuteczniejszej współpracy międzynarodowej w odpowiedzi na zdarzenia, które mogą stać się lub stały się pandemią. Zastrzeżenia może natomiast budzić zbyt szerokie ujęcie przesłanek mających warunkować możliwość wprowadzenia stanu zagrożenia pandemicznego, jego niejasna definicja oraz możliwość wykorzystywania tego konstruktu do wywierania presji na państwa w celu wprowadzania rozwiązań ograniczających prawa i wolności obywatelskie.

Kolejną istotną zmianą jest dodanie do zasad ogólnych sformułowania, zgodnie z którym państwa-strony zobowiązane są do „promowania słuszności i solidarności”. Ordo Iuris podkreśla, że wskazaną poprawkę należy odczytywać w kontekście doświadczeń z okresu pandemii COVID-19, kiedy to biedniejsze państwa globalnego południa mierzyły się z licznymi problemami związanymi z dostępem do produktów medycznych i zasobów finansowych, potrzebnych do przeciwdziałania i zwalczania skutków pandemii. Poprawka jest bardzo ogólnie sformułowana, a postanowienia Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych co do zasady nie dają podstaw różnicowania sytuacji prawnej państw-stron w zakresie nakładania na nie odmiennych praw i obowiązków.

Dodano także przepis, zgodnie z którym rekomendacje WHO wydawane w odniesieniu do transportu osób i ludzi powinny uwzględnić potrzebę ułatwienia podróży międzynarodowych oraz potrzebę utrzymania międzynarodowych łańcuchów dostaw. Ponadto wyróżniono pewne szczególne grupy osób i towarów. Nowo dodany przepis stanowi bowiem, iż rekomendacje te powinny uwzględniać w szczególności potrzebę ułatwienia podróży międzynarodowych pracownikom opieki zdrowotnej i osobom znajdującym się w sytuacjach zagrożenia życia lub kryzysu humanitarnego, oraz brać pod uwagę potrzebę utrzymania międzynarodowych łańcuchów dostaw odpowiednich produktów zdrowotnych i dostaw żywności.

W aneksie do Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych dodano dwa podobnie brzmiące postanowienia, na mocy których „każde państwo-strona rozwija, wzmacnia i utrzymuje podstawowe zdolności” m.in. w zakresie „informowania o ryzyku, w tym przeciwdziałania informacjom wprowadzającym w błąd i dezinformacji”. Jednocześnie nie doprecyzowano, jaka jest definicja „informacji wprowadzających w błąd” czy definicja „dezinformacji”.

Z analizy wynika, że przyjęta wersja Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych nie powiela wielu zaproponowanych wcześniej kontrowersyjnych regulacji, pojawiających się w poprzednich projektach. Jest to efektem działalności wielu organizacji społeczeństwa obywatelskiego, w tym Ordo Iuris, które sprzeciwiały się uprzednio zgłaszanym postulatom oraz przygotowywały analizy i komentarze poświęcone temu zagadnieniu.

- W nowym tekście MPZ wykreślono szereg kontrowersyjnych przepisów, odnoszących się m.in. do charakteru rekomendacji wydawanych przez Dyrektora WHO. Pomimo to, zaktualizowane Przepisy zawierają kontrowersyjne fragmenty, które w przyszłości mogą posłużyć do ograniczenia praw i wolności obywateli. Przykładem tego są przypisy jednego z aneksów, które obligują państwa–strony MPZ do współpracy w zakresie zwalczania dezinformacji, co w przyszłości może posłużyć do uciszania niewygodnych głosów czy krytyków ewentualnych przyszłych restrykcji sanitarnych - podkreśla Patryk Ignaszczak z Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris.